Μία από τις ομορφότερες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας, η Αιτωλία, ήρθε τον τελευταίο καιρό στο προσκήνιο με τη δολοφονία του 31χρονου Μπάμπη Κούτσικου που συγκλόνισε το πανελλήνιο.
Μιλώντας για την Αιτωλία πρέπει να πούμε πως η αρχαία ταυτίζεται γεωγραφικά με τη σημερινή. Όριά της προς τον νότο ήταν ο Πατραϊκός Κόλπος (ο Καλυδώνιος των αρχαίων) και προς τα δυτικά ο ποταμός Αχελώος που τη χώριζε από την Ακαρνανία. Ανατολικό της όριο ήταν ο ποταμός Μόρνος (ο Δάφνος των αρχαίων), ενώ προς τα βόρεια και τα βορειοανατολικά η Αιτωλία έφτανε μέχρι την κοιλάδα του Σπερχειού και την περιοχή των Αθαμάνων στην Ήπειρο. Ο γεωγράφος Στράβων (10,3) διακρίνει δύο τμήματα της Αιτωλίας, την αρχαία και την επίκτητο. Έτσι, η αρχική περιοχή των Αιτωλών βρισκόταν στην παραλιακή περιοχή μεταξύ Αχελώου και Καλυδώνας, στο όρος Αράκυνθος (Ζυγός) και στην πεδινή περιοχή, στα βόρεια και τα δυτικά της λίμνης Τριχωνίδας μέχρι τη Στράτο.
Αργότερα, όταν η Αιτωλία αναπτύχθηκε και επεκτάθηκε μεγάλωσε τα σύνορα της χώρας, δημιουργώντας την επίκτητο Αιτωλία. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη το αιτωλικό έθνος χωριζόταν σε διάφορα φύλα (Αγραείς ή Αγραίοι, Απεραντοί, Ευρυτάνες, Οφιονείς και Απόδωτοι). Το έδαφος της Αιτωλίας είναι ορεινό και τραχύ και σύμφωνα με τον Ηρόδοτο στα βουνά της ζούσαν λιοντάρια! Υπήρχαν βέβαια και πεδινές περιοχές, όπου αναπτύχθηκαν τα μεγαλύτερα οικιστικά κέντρα των Αιτωλών. Στην παραλιακή περιοχή βρίσκονταν οι μεγάλες πόλεις Καλυδών και Πλευρών. Άλλη πεδινή περιοχή, ήταν αυτή μεταξύ Παναιτωλικού και Αράκυνθου, γύρω από τις λίμνες Τριχωνίδα και Λυσιμαχία. Εκεί βρισκόταν το θρησκευτικό κέντρο των Αιτωλών, ο Θέρμος. Στην Αιτωλία γινόταν αμπελοκαλλιέργεια. Ο Βιργίλιος αναφέρει ότι η Αιτωλία ήταν γεμάτη από σταφύλια και άλλα φρούτα.
Οι σημαντικές πόλεις των αρχαίων Αιτωλών
Ο σπουδαιότερος αρχαιολογικός χώρος της Αιτωλίας είναι ο Θέρμος, όπου κατά την αρχαιότητα βρισκόταν το θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο των Αιτωλών. Βρίσκεται 32 χλμ. ανατολικά του Αγρινίου και οι ανασκαφές έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα προϊστορικών αψιδωτών κτισμάτων, ναών της αρχαϊκής και κλασικής περιόδου, καθώς και άλλα κοσμικά και θρησκευτικά οικοδομήματα. Δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο υπάρχει μουσείο στο οποίο στεγάζονται τα ευρήματα της περιοχής.
Κλείσιμο
Πολύ σημαντικές πόλεις ήταν η Καλυδών και η Πλευρών. Τα ερείπια της Καλυδώνας βρίσκονται δίπλα στην εθνική οδό Αντιρρίου – Ιωαννίνων (δεν υπάρχει παλιά, όπως γράφουν κάποιοι, καθώς δεν υπάρχει νέα…, το Αντίρριο με τα Γιάννενα συνδέονται πλέον με την Ιόνια Οδό). Από την αρχαία πόλη διατηρούνται τα τείχη και σημαντικότατο ιερό με ναούς της Λαφρίας Αρτέμιδος και του Απόλλωνα.
Η Πλευρών βρισκόταν στα ΒΔ του Μεσολογγίου, πάνω σε λόγο που ονομάζεται Κάστρο της Κυραρήνης. Σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση τα τείχη της με 36 πύργους και 7 πύλες, καθώς και το θέατρο, μεγάλη δεξαμενή και η αγορά γεμάτη με τα ερείπια των οικοδομημάτων της. Σημαντική πόλη ήταν και το αρχαίο Αγρίνιο. Πιθανότατα βρισκόταν 3 χλμ. ΒΔ της σημερινής πόλης, όπου έχουν βρεθεί πολλά ευρήματα.
Άλλες μικρότερες πόλεις της Αιτωλίας, η θέση των οποίων δεν έχει επισημανθεί ακριβώς ήταν: η Χαλκίς, ερείπια των τειχών της οποίας βρίσκονται κοντά στο χωριό Βασιλική. Η Κωνώπη κοντά στο Αγγελόκαστρο. Το Βουκάτιον, με τείχη που βρέθηκαν κοντά στην Παραβόλα. Το Τριχώνιον, γενέτειρα πολλών και σημαντικών Στρατηγών της Αιτωλικής Συμπολιτείας, κοντά στη Γαβαλού. Η Λυσιμάχεια, κοντά στο χωριό Παπαδάτες. Υπήρχαν επίσης οι πόλεις των Αποδώτων Αιτωλών: το Κροκύλειον, η Ποτιδανία, το Τείχιον και το Αιγίτιον. Σημαντικότερη απ’ όλες τις πόλεις ήταν πιθανότατα η Καλλίπολη (ή Κάλλιον).
Τα ερείπιά της μόλις πρόλαβαν να ανασκαφούν μεταξύ 1977-1979. Παρά τη μεγάλη σπουδαιότητα των ευρημάτων το Κάλλιο(ν) θυσιάστηκε για την κατασκευή της τεχνητής λίμνης του Μόρνου τα νερά της οποίας το κατέκλυσαν.
Τέλος, στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας κατά τη διάρκεια των εργασιών για την κατασκευή της Ιόνιας Οδού, ήρθαν στην επιφάνεια σημαντικά ευρήματα από την αρχαία πόλη Αλίκυρνα, που βρισκόταν ανάμεσα στην Καλυδώνα και την Πλευρώνα και ήταν γνωστή από τα έργα του Πλίνιου και του Στράβωνα, αλλά δεν υπήρχε, ως το 2010 περίπου, κανένα σύγχρονο εύρημα γι’ αυτή.
Οι αρχαίοι κάτοικοι της Αιτωλίας και η Αιτωλική Συμπολιτεία
Στην περιοχή της Αιτωλίας είχαν εγκατασταθεί ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους διάφοροι λαοί. Με βάση τις μυθολογικές παραδόσεις οι ερευνητές πιστεύουν ότι την Αιτωλία αρχικά κατοίκησαν οι Ίωνες και στη συνέχεια οι Ύαντες, οι Επειοί και ίσως οι Αιολείς. Οι Αιτωλοί φαίνεται ότι έφτασαν εκεί στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. φέρνοντας μαζί τους τα χαρακτηριστικά του μεσοελλαδικού πολιτισμού. Αργότερα συνεργάστηκαν με Δωριείς οι οποίοι από την Κεντρική Ελλάδα πέρασαν στην Πελοπόννησο και κατάφεραν να εποικίσουν για μικρό χρονικό διάστημα την εύφορη Ηλεία. Στους ιστορικούς χρόνους οι Αιτωλοί δεν έπαιξαν κάποιο σημαντικό ρόλο, καθώς ήταν σχετικά απομονωμένοι, ως τον 5ο π.Χ. αιώνα. Η πρώτη φορά που εμφανίζονται στο προσκήνιο είναι το 436 π.Χ. όταν απέκρουσαν τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους υπό την αρχηγία του ικανού στρατηγού Δημοσθένη. Ο Δημοσθένης κλήθηκε από τους Μεσσήνιους που κατείχαν τη Ναύπακτο, ενώ βρισκόταν στη Λευκάδα για να υποτάξει τους Αιτωλούς.
Οι Μεσσήνιοι του είπαν ότι κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ εύκολο. Ο Δημοσθένης μετά από μερικές αρχικές επιτυχίες ηττήθηκε και αναγκάστηκε να υποχωρήσει στη Ναύπακτο. Το 425 π.Χ. οι Αιτωλοί ζήτησαν από τους Σπαρτιάτες, στους οποίους έστειλαν πρέσβεις, βοήθεια για να διώξουν τους Μεσσήνιους και τους Αθηναίους από τη Ναύπακτο. Οι Σπαρτιάτες έστειλαν 3.000 οπλίτες με επικεφαλής τον Ευρύλοχο που κατέλαβαν μερικές λοκρικές πόλεις, όχι όμως και τη Ναύπακτο.
Τελικά την πόλη αυτή την υπέταξαν οι Αιτωλοί το 338 π.Χ. με τη βοήθεια του Φίλιππου Β’ της Μακεδονίας, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και η Ναύπακτος έμεινε αναπόσπαστο τμήμα της Αιτωλίας σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας. Η δύναμη των Αιτωλών άρχισε να αυξάνει ραγδαία όμως από τις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ίδρυση της Αιτωλικής Συμπολιτείας, μιας ένωσης δηλαδή όλων των πόλεων της Αιτωλίας σε ένα «ομοσπονδιακό κράτος» που κυριάρχησε στην ελληνική ιστορία τον 3ο και τον 2ο π.Χ. αι.
Φαίνεται ότι πριν τον 5ο π.Χ. αι. τρία από τα φύλα των Αιτωλών (Οφιονείς, Απόδωτοι, Ευρυτάνες) είχαν οργανωθεί και αποτέλεσαν «το κοινόν των Αιτωλών». Οι πληροφορίες για την πρώτη αυτή φάση της Ένωσης είναι περιορισμένες. Πιθανότατα τα «έθνη» αυτά είχαν αυτονομία, αλλά κάποια κεντρική ηγεσία κινητοποιούσε στρατιωτικές δυνάμεις σε περίπτωση κινδύνου, όπως έγινε κατά την επίθεση των Αθηναίων υπό τον Δημοσθένη.
Η Αιτωλική Συμπολιτεία στη μορφή που τη γνωρίζουμε τους επόμενους αιώνες ιδρύθηκε το πρώτο μισό του 4ου π.Χ. αιώνα, πιθανότατα το 367 π.Χ.
Η οργάνωση και η δομή της Αιτωλικής Συμπολιτείας
Σταδιακά η Αιτωλική Συμπολιτεία συμπεριέλαβε στην οργάνωσή της τους Αινιάνες, τους Λοκρούς, τους Δόλοπες, τους Δωριείς και τμήμα των Ακαρνάνων. Το καταστατικό της βασιζόταν σε δημοκρατικές αρχές. Η κεντρική διοίκηση καθόριζε την εξωτερική πολιτική της Συμπολιτείας και είχε υπό τη δικαιοδοσία της τις στρατιωτικές δυνάμεις και την κοπή των νομισμάτων. Κάθε πόλη είχε πλήρη αυτονομία, δικούς της άρχοντες και νόμους με την προϋπόθεση ότι το πολίτευμά της ήταν δημοκρατικό.
Την ανώτατη εξουσία είχε η γενική συνέλευση που την αποτελούσαν οι πολίτες των πόλεων – μελών. Οι δικαιοδοσίες της περιλάμβαναν την έγκριση ή την απόρριψη των αποφάσεων που αναφέρονταν σε θέματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής και την εκλογή των αρχόντων της Συμπολιτείας. Οι άρχοντες ήταν ο στρατηγός (Αιτωλάρχης), ο ίππαρχος, ο ναύαρχος και ο γραμματέας και σε αυτούς έπεφτε το βάρος της κεντρικής εξουσίας. Ο στρατηγός συγκέντρωνε τις στρατιωτικές δυνάμεις, τις διοικούσε στον πόλεμο και είχε το δικαίωμα να διαθέσει τη λεία όπως αυτός νόμιζε. Δεν είχε όμως το δικαίωμα να αποφασίσει για πόλεμο ή ειρήνη, καθώς αυτό ήταν δικαιοδοσία του λαού.
Το βασικό πλεονέκτημα της Αιτωλικής Συμπολιτείας, σε αντίθεση με τις άλλες ενώσεις, ήταν η ισοπολιτεία μεταξύ των κρατών – μελών της, καθώς ποτέ κανένα δεν αξίωσε ηγεμονία στη Συμπολιτεία. Έτσι, αυτή δεν άργησε να γίνει μία από τις σημαντικότερες δυνάμεις στην Ελλάδα.
Η δράση της Αιτωλικής Συμπολιτείας από το 361 π.Χ. ως την επιδρομή των Γαλατών
Έδρα της Συμπολιτείας ήταν ο Θέρμος (και όχι το Θέρμον κατά τον Κωνσταντίνο Κοτσίλη). Δεν έχει διευκρινιστεί όμως αν ήταν θρησκευτικό της κέντρο ή και πολιτικό. Μετά την καταστροφή του Θέρμου(219-217 π.Χ.) η Συμπολιτεία είχε μεταβατική πρωτεύουσα – έδρα στην οποία συνεδρίαζε το Παναιτώλιον, όπως η Ναύπακτος, η Υπάτη, η Στράτος κ.ά.
Μια από τις πρώτες ενέργειες της Αιτωλικής Συμπολιτείας ήταν η κατάκτηση σημαντικών γειτονικών περιοχών. Έτσι, το 361 π.Χ. οι Αιτωλοί κατέλαβαν την Καλυδώνα που την είχαν χάσει κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και μετά τη Ναύπακτο (338 π.Χ.) κατέλαβαν τους Οινιάδες, σημαντική πόλη των Ακαρνάνων, όπου και εγκατέστησαν Αιτωλούς. Παρά τις απειλές των Μακεδόνων κράτησαν την πόλη και μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου. Το 323 π.Χ. πήραν μέρος στον Λαμιακό Πόλεμο εναντίον των Μακεδόνων στέλνοντας 7.000 άνδρες στον Αθηναίο στρατηγό Λεωσθένη που κατανίκησε τον Αντίπατρο. Οι Αιτωλοί ήταν δυσαρεστημένοι από τους Μακεδόνες, γιατί ο Αλέξανδρος με διάταγμά του το 324 π.Χ. είχε απαιτήσει από τις ελληνικές πόλεις να δεχθούν την επάνοδο των πολιτικών τους εξορίστων. Αυτό το μέτρο όμως έβλαπτε ιδιαίτερα τους Αιτωλούς οι οποίοι όταν κατέλαβαν τους Οινιάδες, εξόρισαν τους κατοίκους τους. Μετά τον Λαμιακό Πόλεμο, οι Αιτωλοί εισέβαλαν στη Δυτική Λοκρίδα (321 π.Χ.) και λεηλάτησαν την περιοχή της Άμφισσας.
Οι Αιτωλοί δραστηριοποιήθηκαν και στη διαμάχη των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στη διένεξη Πολυσπέρχοντα – Κάσσανδρου, οι Αιτωλείς πήραν το μέρος του πρώτοι και οι Ακαρνάνες του δεύτερου. Οι Ακαρνάνες με τον Κάσσανδρο κατέλαβαν το αιτωλικό Αγρίνιο. Μετά την αναχώρηση των Μακεδόνων, οι Αιτωλοί πολιόρκησαν εκ νέου το Αγρίνιο. Αν και συμφώνησαν με τους πολιορκημένους Ακαρνάνες να τους αφήσουν να φύγουν ανενόχλητοι, δεν τήρησαν την υπόσχεσή τους, παραβίασαν τη συμφωνία και τους σκότωσαν όλους. Ο Κάσσανδρος μετά τα γεγονότα αυτά έστειλε εναντίον των Αιτωλών μεγάλη δύναμη με επικεφαλής τον γιο του Φίλιππο ο οποίος τον κατανίκησε. Πάρα την ήττα αυτή οι Αιτωλοί ως το τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα επέκτειναν τα όρια της Συμπολιτείας καταλαμβάνοντας τη δυτική Λοκρίδα, τη νότια Φωκίδα, ακόμα τους Δελφούς, τους οποίους διατήρησαν στην κατοχή τους για ένα περίπου αιώνα.
Η τεράστια συμβολή των Αιτωλών στην απόκρουση των Γαλατών στις Θερμοπύλες (279 π.Χ.)
Κι ενώ μετά την κατάληψη των Δελφών οι Αιτωλοί θεωρήθηκαν ιερόσυλοι από τους άλλους Έλληνες, ένα σημαντικό γεγονός, όχι μόνο τους «ανέβασε» στα μάτια των υπολοίπων, αλλά και έγραψε το όνομά τους στις χρυσές δέλτους της ελληνικής ιστορίας. Πρόκειται για τη σημαντική συμβολή τους στην απόκρουση των βάρβαρων Γαλατών στις Θερμοπύλες το 279 π Χ. (δείτε σχετικό άρθρο μας στις 17 Δεκεμβρίου 2016, ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα, που έφερε στην επιφάνεια μια μάλλον άγνωστη πτυχή της μακραίωνης ελληνικής ιστορίας). Οι Αιτωλοί όχι μόνο πρόσφεραν 12.000 από τους 20.000 Έλληνες στρατιώτες που πολέμησαν στις Θερμοπύλες, αλλά και όταν τμήμα του γαλατικού στρατού εισέβαλε στην Αιτωλία και κατέστρεψε την πόλη Κάλλιο, στον Μόρνο, οι Αιτωλοί εγκατέλειψαν τις Θερμοπύλες και κατάφεραν να εξουδετερώσουν τους βάρβαρους εισβολείς, αναγκάζοντάς τους να εγκαταλείψουν την Ελλάδα.
Θα αναφέρουμε, με επιφύλαξη, τα σχόλια δύο αναγνωστών στο άρθρο της 17/12/2016 για την τοποθεσία όπου έγινε η σφοδρή σύγκρουση Αιτωλών – Γαλατών, καθώς δεν γνωρίζουμε τις συγκεκριμένες τοποθεσίες. Σύμφωνα με τον κύριο Άλκιμο, η μάχη έγινε στα υψίπεδα του Παναιτωλικού Όρους, στα σημερινά Αραποκέφαλα, στη διάβαση προς τον Προυσό, ενώ σύμφωνα με τον κύριο JFK, έγινε στα Κοκάλια, στα σύνορα Ευρυτανίας – Φθιώτιδας και η τοποθεσία πήρε το όνομά της από τα χιλιάδες κόκαλα των άταφων νεκρών, κάτι που είναι πιθανότερο. Δυστυχώς, η συγκεκριμένη μάχη δεν διδάσκεται στα σχολεία.
Ορισμένοι επίσης, δεν έχουν καταλάβει πόσο σημαντικός ήταν και είναι μέχρι σήμερα ο ρόλος της Ελλάδας, λόγω της στρατηγικής θέσης της, αλλά και των αξιών που πρεσβεύει. Πέρα από τους Πέρσες και την απόκρουση των εισβολών τους στην Ελλάδα, οι Γαλάτες είχαν έρθει στην Ελλάδα με τις γυναίκες και τα παιδιά τους για να εγκατασταθούν εδώ. Ποια θα ήταν η συνέχεια της ιστορίας, αν περνούσαν από τις Θερμοπύλες; Τούτος ο λαός, είναι θαρρεί κανείς ταγμένος από την ίδια την ιστορία να φυλά για αιώνες Θερμοπύλες, κυριολεκτικά και μεταφορικά…
Η Αιτωλική Συμπολιτεία: από το απόγειο της δόξας στην παρακμή…
Μετά τη νίκη επί των Γαλατών η πολιτική επιρροή των Αιτωλών στην Κεντρική Ελλάδα αυξήθηκε σημαντικά. Μέλη της έγιναν οι Δόλοπες (275 π.Χ.) και οι Αινιάνες (273 π.Χ.). Τέλος αυξήθηκε η επιρροή των Αιτωλών στη Δελφική Αμφικτιονία με αποτέλεσμα να αποκλείσουν τους Μακεδόνες βασιλιάδες από τις συνεδρίες της. Τέλος, στους Δελφούς καθιερώθηκε με πρωτοβουλία των Αιτωλών η εορτή τα «Σωτήρια» που γινόταν κάθε δύο χρόνια σε ανάμνηση της νίκης και της σωτηρίας των Δελφών από τους Γαλάτες, με θυσίες στους θεούς και αγώνες.
Η επέκταση των Αιτωλών συνεχίστηκε και ως το 245 π.Χ. η έκταση της Συμπολιτείας είχε διπλασιαστεί. Μέλη της έγιναν από την Πελοπόννησο οι Τεγεάτες, οι Μαντινείς και οι Φυγάλιοι και ως απλοί σύμμαχοι οι Ηλείοι και οι Μεσσήνιοι. Ακόμα με ισχυρούς δεσμούς με τη Συμπολιτεία ενώθηκαν η Κεφαλληνία, η Λυσιμάχεια, η Χίος, η Τέως (της Ιωνίας) και η Κνωσός της Κρήτης. Έτσι όμως οι Αιτωλοί ήρθαν σε σύγκρουση με τη Μακεδονία και την Αχαϊκή Συμπολιτεία. Το 240 π.Χ. επιτέθηκαν εναντίον των συνασπισμένων Αχαιών και Σπαρτιατών και κατέστρεψαν την Πελλάνα, που βρισκόταν στους πρόποδες του Ταΰγετου, περίπου 25 χλμ. μακριά από τη Σπάρτη. Όμως ο στρατηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας Άρατοος, επιτέθηκε εναντίον τους και τους συνέτριψε.
Το 239 π.Χ. Αιτωλοί και Αχαιοί συμμάχησαν εναντίον του Μακεδόνα βασιλιά Δημητρίου, ο οποίος όμως εισέβαλε στη Μακεδονία, κατέστρεψε την Πλευρώνα (234) και αυτό του έδωσε το προσωνύμιο «Αιτωλικός». Παρά το γεγονός αυτό, ως το 230 π.Χ. οι Αιτωλοί κατόρθωσαν να ενσωματώσουν τμήμα της Ακαρνανίας, τη Μαλίδα και την Αμβρακία και γύρω στο 229 π.Χ. την Αχαΐα Φθιώτιδα και το μεγαλύτερο μέρος της Θεσσαλίας. Τότε η Αιτωλική Συμπολιτεία έφτασε στη μεγαλύτερη έκτασή της. Σταδιακά όμως άρχισε η πτώση της δύναμής και η συρρίκνωση του μεγάλου κράτους της. Πρώτος ο νεαρός βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Ε’ εισέβαλε και λεηλάτησε ακόμα και το Θέρμο (219-217 π.Χ.).
Οι Ρωμαίοι, που είχαν ήδη καταλάβει τον Ωρικό της Ιλλυρίας (κοντά στην Αυλώνα), μέσω του πραίτορα Μάρκου Βαλέριου Λαιβίνου, άρχισαν να προσεγγίζουν την Αιτωλική Συμπολιτεία το 212 π.Χ. υπολογίζοντας και σχεδιάζοντας ότι η Συμπολιτεία θα μπορούσε να αποτελέσει τον πυρήνα ενός αντιμακεδονικού συνασπισμού με τη συμμετοχή την Λακεδαιμονίων, των Ηλείων, των Μεσσηνίων, αλλά και των Αιτωλών της Περγάμου. Το καλοκαίρι του 211 π.Χ. ο Λαιβίνος υπέγραψε συμφωνία με την Αιτωλική Συμπολιτεία την οποία εκπροσώπησε ο Σκόπας. Με τη συνθήκη αυτή συμφωνήθηκε ότι οι Ρωμαίοι θα παραχωρούσαν ναυτική βοήθεια στους Αιτωλούς για να καταλάβουν την Ακαρνανία και διάφορες πόλεις, ενώ κρατήθηκε η επιφύλαξη να προσχωρήσουν στη Συμμαχία η Σπάρτη, η Ήλιδα και ο Άτταλος της Περγάμου, εάν το έκριναν σκόπιμο.
Την υπογραφή της συμφωνίας επισφράγισαν με πολεμικές επιχειρήσεις. Οι μεν Αιτωλοί επιτέθηκαν εναντίον της Θεσσαλίας, ο δε Λαιβίνος κατέλαβε με τον στόλο του τη Ζάκυνθο, εκτός από την ακρόπολη και έπειτα το μικρό νησί Νάσο που τα παρέδωσε στους Αιτωλούς. Στη συνέχεια όμως οι Αιτωλοί έχασαν από τον Φίλιππο τη Θεσσαλία και τη Δολοπία. Όμως η βοήθεια που προσέφεραν στους Ρωμαίους στη μάχη στις Κυνός Κεφαλές (197 π.Χ.), τους βοήθησαν να ανακαταλάβουν ορισμένες από τις περιοχές που είχαν χάσει. Οι παρεμβάσεις των Ρωμαίων στα ελληνικά ζητήματα και η επικράτηση του αντιρωμαϊκού κόμματος στη Συμπολιτεία οδήγησαν τους Αιτωλούς στην ηγεσία αντιρωμαϊκή κίνησης. Όταν το 192 π.Χ. έφτασε στην Ελλάδα ο Αντίοχος με τον στρατό του, οι Αιτωλοί τον ανακήρυξαν στρατηγό αυτοκράτορα. Το 191 π.Χ. ο Αντίοχος και οι Αιτωλοί αντιμετώπισαν στις Θερμοπύλες τους Μακεδόνες και τους Ρωμαίους και ηττήθηκαν. Η ειρήνη μεταξύ των αντιπάλων κλείστηκε το 188 π.Χ. Οι Αιτωλοί αναγκάστηκαν να πληρώσουν μεγάλη αποζημίωση και να εγκαταλείψουν πολλές από τις κτήσεις τους.
Το τέλος της Αιτωλικής Συμπολιτείας
Το 146 π.Χ. μετά την ήττα των Αχαιών στην Κόρινθο και την υποταγή όλης της Ελλάδας στους Ρωμαίους, η Αιτωλική Συμπολιτεία έγινε όργανο για την τοπική αυτοδιοίκηση χωρίς καμία σημαντική δύναμη. Ο πληθυσμός της μειώθηκε σημαντικά και πολλοί κάτοικοί της έγιναν μισθοφόροι στους μεγάλους στρατούς της εποχής. Στους εμφύλιους πολέμους της Ρώμης την Αιτωλία κατέλαβε ο Ιούλιος Καίσαρ και οι Αιτωλοί τάχθηκαν εναντίον του Πομπήιου. Στον εμφύλιο μεταξύ Οκταβιανού και Μάρκου Αντώνιου, οι Αιτωλοί τάχθηκαν με το μέρος του τελευταίου. Μετά τη ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.) η Αιτωλία έχασε ακόμα και το όνομά της και συμπεριλήφθηκε στις επαρχίες της Αχαΐας.
Στους αυτοκρατορικούς χρόνους η περιοχή έγινε τόπος εγκατάστασης πλούσιων γαιοκτημόνων, όπως μαρτυρούν τα ερείπια των επαύλεων που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στην περιοχή. Ο αρχαιολογικός πλούτος της περιοχής και οι διάφορες φήμες (π.χ. για τους θησαυρούς στο όρος Βαράσοβα) έχουν, απ’ ό,τι φαίνεται οδηγήσει πολλούς να αναζητούν εκεί αμύθητα πλούτη. Μόνο που πολύ συχνά, κάποιοι ,μάλλον, το πληρώνουν με την ίδια τους τη ζωή.
Σχετική βιβλιογραφία: Κωνσταντίνος Ι. Κοτσίλης «ΠΟΛΕΜΟΙ ΑΙΤΩΛΩΝ – ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ – ΡΩΜΑΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ (220-167 π.Χ.)» ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΥΡΜΙΔΟΝΕΣ, 2013.
